Những quy định mới nhất về Giao dịch dân sự theo Bộ luật dân sự 2015.

Bài giảng Khái niệm giao dịch dân sự

Giao dịch dân sự là gì?

Theo quy định pháp luật, giao dịch dân sự được hiểu là hợp đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. (Theo Điều 116 Bộ luật dân sự năm 2015).

Trong đó, Hợp đồng là sự thoả thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. (Điều 385 Bộ luật dân sự năm 2015)

Như vậy, giao dịch dân sự là sự thoả thuận giữa các bên hoặc hành vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. 

Phân loại giao dịch dân sự.

Trên thực tế, các giao dịch dân sự xuất hiện dưới nhiều cách thức khác nhau, đa dạng và phong phú. Với mỗi tiêu chí khác nhau, chúng ta có thể phân chia giao dịch dân sự thành nhiều loại khác nhau. Cụ thể như sau: 

Căn cứ vào sự thể hiện ý chí.

Căn cứ vào sự thể hiện ý chí của chủ thể tham gia, có thể phân chia giao dịch dân sự từ khái niệm được quy định tại Điều 116 Bộ luật dân sự 2015 thành 2 loại, cụ thể là: 

• Hợp đồng dân sự: có sự thoả thuận, thống nhất ý chí giữa các bên tham gia trong giao dịch dân sự, từ đó làm phát sinh ra quyền và nghĩa vụ của các bên. 
• Hành vi pháp lý đơn phương: Không có sự thoả thuận, thống nhất ý chí mà chỉ thể hiện ý chí của một bên chủ thể, từ đó làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. 

Căn cứ vào hình thức thể hiện ý chí.

Căn cứ vào hình thức thể hiện ý chí, có thể phân chia giao dịch dân sự thành 2 loại là giao dịch dân sự có hình thức bắt buộc và giao dịch dân sự có hình thức không bắt buộc.

• Giao dịch dân sự có hình thức bắt buộc: Giao dịch dân sự mà khi phát sinh có hình thức nhất định theo quy định của pháp luật như văn bản có công chứng, chứng thực, được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Khi tuân theo hình thức được pháp luật quy định thì giao dịch dân sự mới có hiệu lực. 
• Giao dịch dân sự có hình thức không bắt buộc: Pháp luật cho phép các bên được thoả thuận hình thức của giao dịch dân sự như lời nói, văn bản hay hành động,…

Căn cứ vào thời điểm có hiệu lực của giao dịch dân sự.

Với tiêu chí này, có thể phân chia giao dịch dân sự thành 2 loại: Giao dịch dân sự ưng thuận và giao dịch dân sự thực tế. 

• Giao dịch dân sự ưng thuận: Khi các bên tham gia đã đạt được sự thoả thuận thống nhất ý chí với nhau và biểu hiện sự thống nhất ý chí đó dưới một hình thức nhất định thì giao dịch dân sự mới được xem là có hiệu lực. 
• Giao dịch dân sự thực tế: Khi một trong các bên thực tế nhận được đối tượng của giao dịch dân sự thì giao dịch đó có hiệu lực. Ví dụ như trong hợp đồng tặng cho tài sản, khi một bên nhận được tài sản thì hợp đồng có hiệu lực. 

Căn cứ vào tính chất có bồi hoàn

Căn cứ vào tính chất có bồi hoàn, giao dịch dân sự có thể được phân thành: 

• Giao dịch dân sự có đền bù: Khi một bên chủ thể thực hiện một hoặc một số hành vi nhận định vì lợi ích của chủ thể bên kia thì sẽ nhận lại được lợi ích nhất định do bên kia thực hiện. Ví dụ như hợp đồng mua bán tài sản, một bên trao vật – nhận tiền và một bên trao tiền – nhận vật. 
• Giao dịch dân sự không có tính chất đền bù: Chỉ có một bên chủ thể phải thực hiện nghĩa vụ cho chủ thể bên kia. Ví dụ như hợp đồng tặng cho tài sản, chỉ có một bên phải thực hiện nghĩa vụ trao tài sản cho phía bên kia. 

Hình thức giao dịch dân sự

• Giao dịch dân sự được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản hoặc bằng hành vi cụ thể. 
• Chú ý: Giao dịch dân sự thông qua phương tiện điện tử dưới hình thức thông điệp dữ liệu theo quy định của pháp luật về giao dịch điện tử được coi là giao dịch bằng văn bản. 
• Trường hợp luật quy định giao dịch dân sự phải được thể hiện bằng văn bản có công chứng, chứng thực, đăng ký thì phải tuân theo các quy định đó. 

Giao dịch dân sự có hiệu lực khi nào?

Không phải trong bất cứ trường hợp nào xuất hiện sự thoả thuận giữa các bên hoặc hành vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự cũng làm xuất hiện giao dịch dân sự và khiến cho nó có hiệu lực ngay. Để hợp đồng dân sự có hiệu lực thì cần phải đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định tại Điều 117 Bộ luật dân sự năm 2015, cụ thể như sau: 

• Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập. 
• Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện. 
• Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội. 
• Trong trường hợp pháp luật có quy định về hình thức của giao dịch dân sự thì hình thức của giao dịch dân sự cũng là điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự.  

Giao dịch dân sự có điều kiện.

Giao dịch dân sự có điều kiện được quy định tại Điều 120 Bộ luật dân sự 2015: 

• Giao dịch dân sự có điều kiện được hiểu là trong trường hợp các bên có thoả thuận về điều kiện phát sinh hoặc huỷ bỏ giao dịch dân sự thì khi điều kiện trong thoả thuận đó xảy ra, giao dịch dân sự sẽ được phát sinh hoặc huỷ bỏ. 
• Trong trường hợp điều kiện làm phát sinh hoặc huỷ bỏ giao dịch dân sự không thể xảy ra được do hành vi cố ý cản trở trực tiếp hoặc gián tiếp của một bên thì coi như điều kiện đó đã xảy ra; trường hợp có sự tác động trực tiếp hoặc gián tiếp của một bên cố ý thúc đẩy cho điều kiện xảy ra thì coi như điều kiện đó không xảy ra. 

Giao dịch dân sự vô hiệu.

Các trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu

Trừ trường hợp Bộ luật dân sự 2015 có những quy định khác, giao dịch dân sự vô hiệu khi không có một trong các điều kiện sau: 

• Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập
• Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện
• Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức pháp luật. 
• Hình thức của giao dịch dân sự trong trường hợp pháp luật có quy định. 

Cụ thể, các trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu như sau: 

• Giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội. 
• Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo
• Giao dịch dân sự vô hiệu do người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự xác lập, thực hiện. 
• Giao dịch dân sự vô hiệu do bị nhầm lẫn
• Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép. 
• Giao dịch dân sự vô hiệu do người xác lập không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình
• Giao dịch dân sự vô hiệu do không tuân thủ quy định về hình thức. 

Giao dịch dân sự vô hiệu từng phần khi một phần nội dung của giao dịch dân sự vô hiệu nhưng không làm ảnh hưởng đến hiệu lực của phần còn lại của giao dịch.

Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu.

• Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kề từ thời điểm giao dịch được xác lập. 
• Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhan những gì đã nhận. Trong trường hợp không thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành tiền để hoàn trả. 
• Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức đó. 
• Bên có lỗi gây ra thiệt hại thì phải bồi thường
• Việc giải quyết hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu liên quan đến quyền nhân thân do Bộ luật dân sự và luật khác có liên quan quy định. 

Hậu quả pháp lý nêu trên được quy định tại Điều 131 Bộ luật dân sự 2015 như sau: 

Thời hiệu yêu cầu Toà án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu.

         Thời hiệu yêu cầu Toà án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu do người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự xác lập, thực hiện; do bị nhầm lẫn; do bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép; do người xác lập không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình; do không tuân thủ quy định về hình thức, kể từ ngày: 

• Người đại diện của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự biết hoặc phải biết người được đại diện tự mình xác lập, thực hiện giao dịch;
• Người bị nhầm lẫn, bị lừa dối biết hoặc phải biết giao dịch được xác lập do bị nhầm lẫn, do bị lừa dối;
• Người có hành vi đe dọa, cưỡng ép chấm dứt hành vi đe dọa, cưỡng ép;
• Người không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình xác lập giao dịch;
• Giao dịch dân sự được xác lập trong trường hợp giao dịch dân sự không tuân thủ quy định về hình thức.

Hết thời hiệu quy định nêu trên mà không có yêu cầu tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu thì giao dịch dân sự có hiệu lực.

Đối với các giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội hoặc do giả tạo thì thời hiệu yêu cầu Toà án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu không bị hạn chế.